Reize door het Aapenland is een boek uit 1788, uitgebracht onder de naam J.A. Schatz M.D., wat eigenlijk een pseudoniem is voor Gerrit Paape. De periode waarin dit boek is geschreven en uitgebracht, is de periode van de Verlichting. Het vertoont dan ook meerdere typische kenmerken voor deze periode, en daarom ben ik ben van mening dat dit boek representatief is voor de Verlichtingsliteratuur.
Het boek vertelt een verhaal over een man die van moord wordt beschuldigd, en daarom besluit te vluchten. Na een verre reis komt hij aan in het Aapenland, een land waar apen kunnen spreken. De apen zijn niet tevreden, want zij willen graag tussen de mensen leven. Dit kan echter niet, omdat zij nog een opvallende staart hebben. Hierdoor ontstaat een discussie tussen verschillende partijen van apen, die verschillende meningen hebben over de manieren om mens te worden.
De Verlichting is een periode rond de
17e en de 18e eeuw. In deze periode kwam men met allerlei nieuwe ideeën, vandaar ook de 'verlichting'. Zo onderging de wetenschap een grote bloei en werd de mens kritischer. Niet alles werd meer zomaar geloofd, men wilde bewijzen hebben. Verlichtingsdenkers zoals Spinoza gingen zich daarom afzetten tegen de kerk. De encyclopedie verstootte de bijbel als bekendste boek. Ook werd de mens als individu veel belangrijker, zo ontstond het individualisme. Men wilde daardoor voor zijn rechten opkomen, en zo ontstonden er ook allerlei politieke conflicten.
In dit boek komt de wetenschap ook duidelijk naar voren. Zo wordt er in het boek gezegd: “Weet ge dan niet dat een aap het dichtst bij de mens komt en dat, wanneer uw natuuronderzoekers ons recht wilden doen en zij niet bang waren voor uw godgeleerden, zij ons even goed mensen zouden moeten noemen als zij de naam van dier aan een veeltakkige zeeplant geven?” Dit citaat geeft duidelijk aan dat er onderzoek is gedaan. Zo is er dus al duidelijk dat de aap veel gelijkenissen heeft met de mensen en in het laatste deel van het citaat is ook te zien dat er al wetenschappelijke indelingen voor organismen zijn gemaakt.
Het boek is een imaginair reisverhaal. De ik-persoon gaat namelijk naar een verzonnen land, het Aapenland. Imaginaire reisverhalen zijn typerend voor de Verlichtingsperiode, en ze waren ook zeer populair in die tijd. Vaak werden deze verhalen niet alleen ter vermaak geschreven, maar brachten zij ook een boodschap met zich mee, vaak in de vorm van kritiek op onze samenleving. Dit boek is ook een satire over de politiek in die tijd. Het spot namelijk met de onenigheid tussen de Patriotten in die tijd.
Ook het rationalisme, een belangrijke stroming in de Verlichting, komt in dit boek tot uiting. Dit is een filosofische stroming die ervan uitgaat dat alleen het gebruik van het menselijk verstand (ratio) tot zinnige kennis kan leiden. In dit boek zit dan ook een vorm van kritiek op mensen die niet zelf nadenken, maar precies doen wat gevraagd wordt. Het loopt namelijk helemaal niet goed af met de apen die domweg doen wat hun gezegd wordt, zonder zelf na te denken.
Het boek heeft dus vele kenmerken van de Verlichting: zowel de wetenschap als het rationalisme komen duidelijk naar voren, en ook het genre imaginair reisverhaal komt uit die tijd. Daarom vind ik het zeker representatief voor de Verlichting. Het boek is dus zeker een aanrader voor mensen die geïnteresseerd zijn in deze periode.
